Russische wijnen: wijn met de Sovjet-gedachte

Met ruim 17 miljoen km² is Rusland bij uitstek het grootste land ter wereld. Met het nieuws dat zelfs in noord-Noorwegen wijngaarden overeind blijven, zou je verwachten dat een land als Rusland tegenwoordig ook de middelen en omstandigheden zou moeten hebben om veel (goede) wijn te produceren. Toch lijkt het land haar prioriteiten nog niet bij wijn te leggen. In de zuidelijkste streken van het gigantische land zijn er jarenlang een aantal wijnen verbouwd waar je niet over naar huis zou schrijven. Nu doen de kenners langzaam de kop op en wordt er sinds kort passie bij de wijn geserveerd. We praten nog steeds ‘maar’ over 1400 km² (140.000 hectare) wijngaard. Even ter illustratie: de provincie Utrecht is even groot. Heel Nederland past daarentegen qua oppervlakte bijna een half miljoen keer in Rusland.

De geschiedenis van Russische wijn: Sovjet-Unie

Pas in de loop van de 19e eeuw kwam er een interesse voor het maken van wijn in de Sovjet-Unie. Een voorkeur voor zoete wijnen zorgde ervoor dat er voornamelijk concentraten werden gemaakt. Deze concentraten werden toegevoegd aan wijn die nog niet ver gerijpt was. Ook werden wijnen die te droog waren voor de consument handmatig zoeter gemaakt. Tot het eind van de Eerste Wereldoorlog was wijn een elitair product, dat alleen door de aristocratie gedronken werd. Vanaf 1920 werd wijn goedkoper, zodat de hele samenleving het zich kon veroorloven om wijn in huis te halen.

De wijnbouw begon te groeien, tot een grove 140.000 hectare (iets meer dan nu alleen al in de regio Bordeaux verbouwd wordt). Het was Michail Gorbatsjov die in 1985 in een campagne tegen alcohol de wijnproductie aan banden legde. Daarnaast werd grond geprivatiseerd na de val van de Sovjet-Unie in 1991, waarna veel mensen besloten hun land voor andere doeleinden in te zetten dan wijnbouw. Tussen 1980 en 2000 halveerde het aantal hectare wijngaard in Rusland. Er bleef een ruime 70.000 hectare over. Na de eeuwwisseling vond een langzame wederopbouw van de wijnindustrie plaats. Sinds 2006 wordt er in Rusland gebruik gemaakt van Europese manieren om wijn te verbouwen. Met de annexatie van de Krim in 2014 groeide het aantal hectare wijngaard van 115.000 naar 140.000.

Geografie en klimaat: slechte wijngaarden

De geografische ligging van Rusland verklaart waarom de wijnbouw in het land slecht voet aan de grond krijgt. Er is eigenlijk maar een fractie land geschikt voor wijnbouw. Alleen het stuk land tussen de Zwarte Zee en de Kaspische zee heeft het juiste klimaat en de juiste bodem voor wijnbouw. Ook de Krim, die in 2014 door Rusland geannexeerd werd, is erg geschikt voor wijnbouw. Het zuiden van West-Rusland ligt net boven de Kaukasus. Hier is overheersend een landklimaat, met forse winters. Alleen in Krasnodar, de regio direct ten oosten van de Zwarte Zee, is het klimaat warm genoeg om de druivenranken de hele winter te laten staan. Er zijn in deze regio tot ongeveer 200 dagen per jaar zonder vorst, waardoor de druiven lang genoeg kunnen rijpen. In andere regio’s worden druivenranken bij vorst vaak ter bescherming onder de aarde gelegd.

Welke druiven zijn er in Rusland aangeplant?

In de strook land tussen de Zwarte Zee en de Kaspische Zee, waar ook Georgië, Armenië, Kazachstan en Azerbeidzjan liggen, groeien al eeuwenlang druiven die voor wijn gebruikt worden. De eerste wijnen ooit zijn waarschijnlijk gemaakt met druiven uit deze streek. Druiven als de blauwe saperavi en de witte rkatsiteli zijn stevige druiven die waarschijnlijk al ruim 5000 tot 8000 jaar in de Kaukasus groeien. De stammen van beide druiven zijn stevig, sterk, rijk aan tannines en bestand tegen een stootje. De rkatsitelidruif vult bijna de helft van de wijngaarden van Rusland. Verder zijn er veel Europese druiven te vinden die onder veel omstandigheden kúnnen groeien, zoals de cabernet sauvignon, de sauvignon blanc en de traminers. Succes is voor deze druiven alleen niet jaarlijks gegarandeerd.

Wijnstreken: vooral in het zuiden van Rusland

Rusland heeft vier wijnstreken die het benoemen waard zijn. Alle vier de regio’s liggen aan de grenzen van de Zwarte Zee of de Kaspische Zee. De twee beroemdste streken zijn Krasnodar, in de monding van de Kuban rivier, en Rostov, in de monding van de Don rivier. Deze rivieren zijn ook direct aanleiding voor de goede wijnen. De grond is hier rijker aan voedingsstoffen. In deze twee regio’s wordt bij uitstek de meeste wijn geproduceerd. We laten hierbij even de Krim buiten beschouwing. In nog twee andere regio’s aan het Russische vaste land wordt in mindere mate wijn geproduceerd.

Aan de Kaspische Zee grenst de regio Dagestan, waar iets meer dan 10% van de Russische wijnproductie vandaan komt. De temperaturen zijn hier in de zomer hoog, maar de winters zijn erg straf. De andere regio is Kabardino-Balkaria. Deze regio ligt tegen de Georgische grens en heeft in het zuiden de Kaukasus. De hoge bergen maken niet veel grond beschikbaar voor wijnbouw, maar hier groeien wel de eerdergenoemde beroeme rkatsiteli en saperavi. Als laatste moet de Krim nog even benoemd worden. Dit schiereiland werd in 2014 onder het gezag van Rusland geplaatst, maar is volgens veel VN-landen een autonome regio. We benoemen het eiland even, omdat er wereldberoemde wijnen gemaakt worden. Ook de Sovjet-Champagne, waarover je hieronder meer leest, wordt hier veel gemaakt. Op de Krim staan zo’n 25.000 hectare wijngaard, waardoor de gehele hoeveelheid wijnbouw in Rusland in 2014 een flinke groei beleefde.

Russische wijnen: verschillende wijnstijlen

De Russen, of eigenlijk de Sovjets, waren nogal zoetekauwen. Hierom werden er in de afgelopen eeuw veel muskaatwijnen geproduceerd. Deze wijnen werden van allerlei druiven gemaakt en vaak werd er handmatig zoetstof aan wijn toegevoegd. Soms werd het proces zo versneld dat er zoetstof aan de most toegevoegd werd. Most is wijn die nog niet volledig gegist is. De wijn was daarna ‘af’. Echte muskaatwijn mag je dit product niet noemen. Een interessanter product dat uit het Oosten onze kant op gekomen is, is de Sovjet-Champagne. Deze variant van Champagne is samengesteld op de Krim, vanuit een mengsel van de champagnedruif en de aligotédruif. Een Russische prins nam het idee van de Krim mee naar Krasnodar, waar hij de prijswinnende Sovjetchampagne maakte. Op de Wereldtentoonstelling van 1900 in Parijs won hij de ‘Grand Prix de Champagne’ met de mousserende wijn.

Russische keuken: stevige kost

De Russische keuken is een veelzijdige keuken. Er wordt veel soep, vlees en zoet eten gegeten. De Russische keuken is niet onder luxe omstandigheden opgebouwd, waardoor er veel koud eten en knolgroenten op de gemiddelde menukaart staan. Vlees wordt bereid op houdbare wijzen en zelfs het ontbijt (pap) wordt ingezet om tijdens de bereiding ook vast het vlees voor de avond in te garen. De keuken is dus niet fenomenaal. In koude salades zijn ze echter wel goed, met veel aardappelen en knollen. Bij deze aardse producten passen stevige wijnen, zoals de oude wijnen uit de Kaukasus. De stevige, tanninerijke saperavi past daarnaast goed bij het zware vlees dat in Rusland veel gegeten wordt.

Bronnen

• NOS. (2020). Wijn uit Noorwegen.
• Robinson, J. & Harding J. The Oxford Companion to Wine.