De Douro Vallei: Portugese wijnstreek met port en rode wijn

De Douro Vallei is de wijnstreek waar voornamelijk port en rode wijnen vandaan komen. Het is het bekendste wijngebied van Portugal, maar niet het grootste. Plus het is de eerste afgebakende wijnregio met kwaliteitskeurmerk in de wereld. Toen de Portugese overheid na de verwoestende aardbeving van 1755 in Lissabon geld nodig had, gingen ze op zoek naar een goede manier om dat geld te vergaren. Wijn was het product dat het meeste geld zou opbrengen. De wijnverkoop moest Lissabon er weer bovenop helpen.

Om dit te realiseren kopieerden de Portugezen het idee van het Hongaarse gebied Tokaj. Hier waren ze een paar jaar daarvoor een geografische afbakening gaan gebruiken. De Hongaren gebruikten dit om de wijnverkoop te stimuleren. Naast de afkomst stelden de Portugezen het productieproces en ook de druivensoorten vast. De Douro met haar portwijnen kreeg het keurmerk om zo de verkopen te kunnen verhogen. Veel van de port ging naar het Verenigd Koninkrijk en Nederland. Om dit goed te controleren werden porthuizen die wilden exporteren verplicht zich te vestigen in Vila Nova de Gaia, de stad die tegenover Porto ligt. De nieuwe status van port werkte en zo werd het de meest verkochte wijn wereldwijd in die periode. Maar de regio is niet alleen de versterkte rode wijn, ze is veel meer.

Wijnbouw op terrassen

De Douro heeft haar naam te danken aan de rivier. Ze ontspringt in het noorden van Spanje en gaat via de Spaanse wijnstreek Ribera del Duero richting Portugal. De rivier mondt uit in de stad Porto. De Douro is in Portugals ook de bekendste wijnregio en heeft 44.005 hectare (10% van Portugal). Hier verbouwen 25.668 wijnboeren druiven op 127.275 plots. Een plot is een stuk wijngaard. Dit houdt in dat elk plot gemiddeld 0,35 hectare is. Dat is heel klein en heeft twee oorzaken: het Portugese erfrecht dat er voor zorgt dat elk kind de helft krijgt. Daarnaast vormen heuvels en dalen de regio. Door de hoogteverschillen liggen wijngaarden niet aan elkaar. Ze liggen verspreid op de heuvels en zijn uit ‘terrassen’ gemaakt. De wijnstreek is verdeeld in drie subregio’s: Baixo (lage) Corgo, Cima (hoge) Corgo en Douro Supérior, het hoogste gedeelte in de rivierloop. De Corgo is de tweede belangrijkste rivier, de belangrijkste is natuurlijk de Douro.

De rivier de Douro (wat ‘van goud’ betekent) vormt de belangrijkste levensader voor de gebied. In de middenstroom van de rivier bevindt zich de helft van de wijngaarden. De wijngaarden zijn de leveranciers van de goede wijnen van de regio. Om echte Dourowijnen te maken zijn er drie belangrijke aspecten: de grond, het klimaat en de druiven.

De bodem en het klimaat

De grond is het eerste belangrijke aspect voor de Douro. De bodem is schist met her en der graniet. Schist is een metamorf gesteente dat bestaat uit verschillende dunne laagjes gesteente op elkaar. Dit gesteente is te vinden in meer Zuid-Europese landen. Kenmerkend aan schist is dat het de warmte goed in de grond houdt. Vroeger was het lastig om het land rijp te maken voor wijnbouw, vanwege de steile hellingen en vooral ondergrond van vooral steen. Het gebrek aan grond is  voor wijnstokken perfect. Het zijn sterke planten die betere vruchten dragen als de plant hard moet werken om te groeien. Door het maken van terrassen tegen de hellingen op kon men de kleine hoeveelheden grond samenbrengen. Dit kwam ten goede aan de planten omdat de grond niet meer wegspoelde tijdens regen. Ook was dit vele malen praktischer voor de boeren die zo makkelijker bij de planten konden komen. De terrassen zijn vaak niet meer dan anderhalve meter breed. Vanwege dit unieke karakter en uitzicht is de Douro Vallei uitgeroepen tot Unesco Werelderfgoed in 2001.

Het tweede belangrijke aspect is het klimaat van de Douro. Het gebied is heuvelachtig, de bergen beschermen de dalen en zorgen voor koude winters en droge hete zomers, typisch voor een landklimaat. Dit is aan het veranderen door de klimaatverandering. Doordat de bergen sommige dalen behoeden voor sommige weersoorten, zit er veel verschil tussen de dalen. Het merendeel van de wijngaarden ligt op een hoogte tussen de 500 en 600 meter.

De druiven voor rode wijnen uit de Douro Vallei

Het derde aspect zijn de druiven: in de regio gebruiken de boeren ruim 80 verschillende druivensoorten. Voor rode druiven zijn dit de touriga nacional, de tinta roriz (tempranillo), de tinta amerla en de touriga francesa.

De witte wijnen in de Douro

Voor de witte druiven zijn dit de malsavia fina, viosinho en de donzelinho. Van de druiven maken ze port en reguliere wijnen. In de Dourovallei zijn er veel verschillende soorten wijnen die gemaakt worden. De verschillende wijnen zijn te verdelen in een aantal klasses:

• Witte Douro, voornamelijk droge en zachte wijnen gemaakt van de malsavia fina. Voornamelijk blends die vol van smaak zijn. Een enkele producent maakt monocepages.

• Rode Douro, het ‘bijproduct’ van port van de tinta roriz, de touriga ancional en de touriga Franca. Hiervoor worden met name blends gebruikt. Ze zijn over het algemeen vol van smaak, worden op hout gelegd maar zijn jong veelal prima te drinken. Er zijn overeenkomsten met de Ribera del Duero en de Rioja in Spanje.

• Douro Rosé. Rosé’s worden gemaakt van blauwe druiven die heel kort worden vergist met de schillen erbij.

• Espumante (mousserende wijn). Deze worden voornamelijk van witte druiven gemaakt, maar het is toegestaan rode druiven te gebruiken. Veel boeren gebruiken voor de mousserende wijnen de champagnemethode.

• Douro Moscatel. Dit is de meest onbekende wijn van de Douro. Deze wijn lijkt erg op een witte port, maar wordt van alleen witte druiven gemaakt. Het is een versterkte wijn, maar heeft een totaal andere smaak dan witte port. Ze wordt veel gebruikt voor wijncocktails samen met tonic.

Als de drie aspecten kloppen wordt het gecontroleerd door het Instituut van de Douro. Het Instituto dos Vinhos do Douro e do Port controleert elk jaar elke wijn en doet steekproeven van de wijnen wereldwijd. Zij geven ook de bekende zegels die om wijnen uit de Douro zitten. Als de wijnen en ports ook gebotteld zijn in de Douro mag het keurmerk van een Dourowijn of Douroport erop. Dit instituut kan ook een vintagejaar uitroepen. Dit gebeurt alleen wanneer de helft van alle portproducenten een vintage instuurt die ook daadwerkelijk tot een vintage wordt bekroond.

Nieuwe tijden voor Dourowijnen

Tegenwoordig is het niet meer verplicht alle port naar Porto te brengen. Hierdoor kunnen wijngaarden zelf hun eigen port en Dourowijnen maken. Sinds de jaren ’90 zijn er twee grote veranderingen geweest in de Douro. Niet alle druiven worden meer verkocht aan de grote portmerken. Steeds meer boeren maken zelf reguliere wijnen met het keurmerk ‘Douro’ op het etiket. Deze reguliere wijnen zijn in opmars. Portwijnen worden steeds minder verkocht vanwege het hoge percentage alcohol. Deze ontwikkelingen zijn er sinds Portugal weer alles op orde heeft na het regime van dictator Salazar. Veel Portugezen trokken tijdens zijn presidentschap naar het buitenland.

Na de Anjerrevolutie in 1974 kwam er een einde aan dit tijdperk. Vooral zij die in de wijnindustrie werkten konden perfect terecht in Frankrijk en Italië. Na de toetreding tot de EU in 1986 kwamen veel mensen terug. De Portugezen die elders in de wijnindustrie werkten namen de nieuwe technieken die ze hadden leren kennen mee terug naar hun vaderland. Mede door de Wereldbank verstrekte leningen konden boeren de productie vernieuwen.

De oogst is het belangrijkste moment van het jaar. In de Douro wordt dit traditiegetrouw uitgebreid gevierd. Elke quinta organiseert haar eigen feest waarop de druiven soms nog steeds met de voeten worden gestampt. In Nederland drinken we 9.500.000 liter wijn uit de Douro, waarmee we het derde land zijn dat de wijn uit deze regio drinkt. Port is bij ons van oudsher favoriet door ons handelsverleden.

Wijnspijs: port, wijn & kaas

Port past goed bij kazen en desserts. Maar het is ook een lekkere drank om rustig van te genieten. De Portugese witte wijnen uit de Douro  passen goed bij typisch Portugese visgerechten zoals bacalhau of gegrilde vis. De lichtere rode wijnen zijn lekker bij varkensvlees of gegrilde kip. Voor bij wild passen de zware rode wijnen het beste.

Voor wie Portugal zelf bezoekt gaat een nieuwe wereld open. In Porto zelf kan je in Vila Nova de Gaia met gemakt een proeverij doen bij verschillende porthuizen. Vila Real, op een uur afstand van Porto, is een perfecte uitvalsbasis. Uiteten gaan is er relatief goedkoop. En er zijn veel mogelijkheden voor wijnproeverijen. Natuurlijk kun je er ook altijd voor kiezen om zelf op een quinta te slapen. Veel quinta’s hebben een Bed & Breakfast.

Bronnen:

• Prates, J. (2019). Soul Wines Presentation, Vila Real, October 2019. Nervir, Vila Real.
• Wines of Portugal, (n.d.), website: http://www.winesofportugal.com